Partizanski filmovi označavaju filmski žanr nastao
u vrijeme socijalističke Jugoslavije sa ciljem predstavljanja tekovina Narodnooslobodilačke borbe. Naravno, povod njihovog nastanka je prvenstveno ideološke prirode. Završetkom Drugog svjetskog rata i formiranjem komunističke Jugoslavije, novi režim je imao potrebu historijski legitimisati svoju vlast tj. utvrditi svoju mitsko – historijsku genezu. Dakle, partizanski film, odnosno sjećanje na Narodnooslobodilačku borbu jugoslavenskih naroda, nastao je s ciljem romantiziranja i idealiziranja “bratstva i jedinstva”, kao temeljnog činioca novog poretka.
Dugo vremena se smatralo da je prvi jugoslavenski partizanski film “Slavica” Vjekoslava Afrića iz 1947. godine. Međutim, začetnikom partizanskog žanra smatra se ostvarenje “U planinama Jugoslavije”, koje su sovjetski filmski radnici snimili za jugoslavensku kinematografiju. Režiser filma bio je Abram Room. Film “U planinama Jugoslavije” prikazuje Drugi svjetski rat u Jugoslaviji i partizanski ustanak protiv fašističkog okupatora na čijem čelu je bio partizanski vođa po imenu Slavko Babić, kojeg je igrao sovjetski glumac Nikolaj Mordvinov, dok je lik Josipa Broza Tita utjelovio Ivan Bersenjev. Film je u Jugoslaviji dočekan gotovo neprimjetno, prvenstveno zbog činjenice da partizani u njemu govore ruski. U konačnici film je postao šablon za sve buduće jugoslavenske filmove koji će podrazumijevati romantizaciju, idealizaciju te manipulaciju presudnih historijskih ratnih borbi u kojima je učestvovala Jugoslavenska narodna armija. Taj šablon će gotovo uvijek podrazumijevati napad “stranog okupatora” i/ili izdaju “domaćih izdajica” te ustanak i/ili odbranu partizana. Također, film je postao ideološki temeljac za partizanski film, zapostavljajući umjetničke filmske vrijednosti služeći prvenstveno kao sredstvo komunističke propagande.
Likovi partizanskih filmova su u pravilu predstavljani kao heroji, nepobjedivi junaci Narodnooslobodilačkog rata, moralni do srži i uvijek spremni poginuti za novu Jugoslaviju. Iako snimljena u prijelaznom razdobu tzv. Demokratske Federativne Jugoslavije, film “Slavica”, kao prvi jugoslavenski postratni film slijedi upravo prototip junaka koji je bezuvjetno spreman poginuti za ideološki cilj. Dakle, siromašna djevojka Slavica pridružuje se zbog ljubavi prema muškarcu partizanskim ustanicima protiv italijanskih okupatora, a kao pomoć partizanima njih dvoje skrivaju ribarski brod. Ovo apsolutno predstavlja jednu od mnogih historijskih “grešaka” u partizanskim filmovima, jer apsolutno zanemaruje slučajeve prisilne mobilizacije, kako muškaraca tako i žena koji su u slučaju odbijanja mobilizacije morali prati vojničke uniforme, čistiti podove itd.
Poslije “Slavice” uslijedili su filmovi Veljka Bulajića (Kozara, Bitka na Neretvi…) i Hajrudina Šibe Krvavca (Diverzanti, Most, Valter brani Sarajevo i Partizanska eskadrila), koji su kao najvažniji režiseri Titovog režima potvrdili jedan novi žanr u svjetskoj kinematografiji – partizanski film. Velimir Bata Živojinović, koji je u najviše slučajeva igrao partizanskog ratnog heroja, u to je vrijeme u Jugoslaviji simbolizirao megazvijezdu kakav je na zapadu bio Sylvester Stallone ili Bruce Willis nekoliko decenija kasnije. Po istom šablonu, posebno idealiziran lik bio je i Josip Broz Tito, koji je od austrougarskog narednika, bez osnovnih oficirskih znanja, pretvoren u genijalnog vojskovođu koji nije prihvatao poraz i koji je donosio genijalne ratne odluke.
Zahvaljujući liberalizaciji i stišavanju ratne euforije, odnosno pobjede, tokom šezdesetih godina XX stoljeća u Jugoslaviji je nastupio period najreprezentativnijeg razdoblja jugoslavenske kinematografije. Ovaj period nazvan “crni talas” fokus je stavio na filmske autore i njihove individualne vrijednosti u filmskoj umjetnosti. Za razliku od partizanskog filma koji je kreirao ideološki prikaz stanja, “crni talas” je imao dozu realizma. Najreprezentativniji režiseri ovog perioda su bili Aleksandar Petrović (Tri, 1965) i Živojin Pavlović (Zaseda, 1969). Naslovna uloga u filmu “Tri”, koji pokazuje stvarno lice rata, je najupečatljivija u karijeri Bate Živojinovića, koji više nije bio “utopijski junak”, nego živo biće od krvi i mesa. U njemu Bata utjelovljuje lik partizana Miloša, koji se na tri različita načina susreće sa smrću, na početku, u toku i na kraju Drugog svjetskog rata. U prvoj priči, koja se odvija na početku rata, Miloš kao student, komunista, svjedoči strijeljanju nevinog čovjeka, bez suđenja ili bilo kakve potvrdne krivnje. U drugom dijelu Miloš je zalutali partizan, bez municije i pomoći Jugoslavenske narodne armije, pred čijim očima Nijemci hvataju drugog partizana i živog ga spaljuju. U trećoj priči Miloš je taj koji donosi odluke o smrti te u trenutku kada se rat završava on konačnom presudom ubija grupu uhvaćenih državnih neprijatelja. Za razliku od partizanskih filmova, film je predstavio rat kao začarani krug iz kojeg niti jedna strana ne može izaći kao pobjednik. bosnae.info