Osmanskim osvajanjem prostora Kraljevine Bosne 1463. godine postepeno prevrat,
nad srednjovjekovnim, preuzima osmansko – islamski i orijentalni način i stil života. Kod stanovništva tadašnjeg prostora Bosne i Hercegovine, odnosno od 1580. godine Bosanskog ejaleta, na vladajućim osmanskim načelima se javlja odgovarajuća terminologija bazirana na osmansko – turskom jeziku. Kako je Bosanski ejalet bio prostor jedne orijentalne i islamske civilizacije, javio se određeni animozitet prema Evropi, koja je u tom periodu prolazila kroz naizmjenične faze sukoba i mira. To se dobrim dijelom odrazilo i na percepciju Evrope među stanovništvom Osmanskog carstva, pa samim time i stanovništvom Bosanskog ejaleta, koji je bio sastavni dio osmanske države.
U brojnoj literaturi koja se bavila problematikom osmanske terminologije, navedeno je da se tokom osmanskog perioda za zapadni evropski svijet, odnosno za Evropljane, koristio termin “ifrenk” (turski) i “ifrendž” (arapski), što u doslovnom prijevodu znači “Frank”. Historijat tog termina vuče korijene od prvog doticanja muslimana sa Evropom, kada su njom dominirali Franci. Naime, Franačka država bila je najmoćnija država u Evropi u periodu između VI i X stoljeća. U to vrijeme došlo je do prvih kontakata muslimana i Franaka te su termin “Frank” u različitim varijantama jezika narodi koji su pripadali islamskoj vjeri, preuzimali to značenje – prvo u značenju stanovnika Karolinške države, a zatim u značenju “Evropljanin”. Iz ovog korijena izvedena je turska riječ “Firangistan” (zemlja Franaka) kao naziv za Evropu.
I među Bošnjacima, kako su se tada zvali svi stanovnici Bosanskog ejaleta, ovaj termin se također udomaćio. Tako nalazimo termin “Frenkluk” za označavanje dijela Sarajeva u kojem je živjelo kršćansko stanovništvo. Mula Mustafa Bašeskija koristi izraz “Freng” za Evropu. U svom djelu “Medžmua” on navodi: “Narod u Vidinu [Bugarska] isposlovao je zabranu Soči i drugim dželepčijama da kupuju stoku u njihovom kraju jer je stoka trebala za vojsku. Oni u toj situaciji počnu po Bosni kupovati stoku, i to male volove, s namjerom da meso izvoze u Evropu (Freng). Narod sazna za to i podnese tužbu protiv njih.” U istom smislu zastupljena je i riječ “ala franga”, što bi znčilo “na evropski način”, i “ala turka”, što bi značilo “na turski/muslimanski način”.
Drugi termin koji je bio čest za Evropljane bio je “kafir”. To je generički termin koji je označavao “nevjernika”, doslovno “onaj ko prekriva Božje blagodati”. Terim potiče od okolnosti da su muslimani označavali nemuslimane ovim terminom a teritorija na kojoj su oni živjeli označavana je kao “dar ul – kufr”, odnosno u prijevodu “kuća nevjerovanja”. Iz riječi “kafir” izvedena je perzijska riječ “gawr” i turska “gaur”. Ova riječ se na našim prostorima ustalila u ovliku “đaur”, “kaur” a još češće “kaurin”. Tim riječima su se u bošnjačkoj poeziji i književnosti, ali i u susjednoj Srbiji među muslimanima, označavali oni nemuslimani koji su živjeli na teritoriji susjednih evropskih zemalja: Austrije i Mletačke republike. O tome govore brojni primjeri iz narodnih pjesama i književnosti: “(…) i odmeće raju u kaure” iz djela “Smrt Smail age Čengića” ili “(…) on ti zemlju čuva od kaura, ne izdaje zemlje ni gradova” iz djela “Ženidba bega Ljubovića”. Također, termin je vidljiv i među srpskim književnicima. Tako Petar Kočić u djelu “Vukov gaj”, navodi: “Glas da će kauri (Austrijanci) sjeći Vukov gaj brzo se raznese po cijelom Zmijanju.” Također, među narodom Bosanske krajine bilo je uobičajeno da se za onoga ko ode preko rijeke Une kaže “otišao u kaure”. Mula Mustafa Bašeskija u navedenom djelu također koristi ovu riječ u identičnom značenju: “Na granici sa austrijskim nevjernicima (Nemče kuffar) bilo je sukoba. Nevjernici su okupirali Dubicu, Novi i Gradišku. Granica je utvrđena tek pet – šest godina kasnije, u vrijeme paše Husameddina. U blizini Izačića bilo je sukoba, ubijeno je 6 – 7 kaura i dvojica muslimana.” Ovi primjeri svjedoče da su najbliži susjedi, Austrijanci i Mlečani, među Bošnjacima nazivani “kaurima”, ali i da je pravoslavno stanovništvo koristilo ovaj termin za “one koji su preko Une i Save”.
Treći termin koji se često susreće u literaturi, a korišten je za Evropljane, bio je “harbi”. U pitanju je arapska riječ koja je označavala stanovnike “neprijateljske teritorije” (dar ul – harb). Ova sintagma potiče iz islamske pravne nauke za označavanje teritorije koja je naseljena nemuslimanima i koja je u ratnom sukobu sa islamskom državom. Ovaj termin mogao je biti korišten za stanovnike pojedinih evropskih zemalja dok su one bile u ratu sa Osmanskim carstvom. Kada bi bio sklopljen mir ili primirje onda bi “harbi” postajao “muste’min” i bilo bi mu dozvoljeno da privremeno boravi na teritoriji islamske države. Isto tako, stanovnicima islamske države bilo je dozvoljeno da borave u “dar ul – ahdu”, odnosno u prijevodu “kući ugovora”. I Mula Mustafa Bašeskija također koristi termin “dar ul – harb” i navodi: “Navodno se u dar – i harbu u Austriji pojavio nekakav veliki zmaj. Svijet je puno pričao o tome. Kad se vrate oni koji su ga stvarno vidjeli, ja ću tada zapisati šta oni kažu.” Mulla Mustafa Bašeskija spominje i Bošnjake koji su iz poslovnih razloga išli u evropske prijateljske zemlje “dar ul – ahd”. On piše: “Umro je Šikalo hadži Mehmed. Odlazio je u Austriju radi trgovine ali nije stekao imetak”; “Umro je starac Mustafa – baša iz Kračula. Trgovao je u Austriji.”; “Umro je hadži Mustafa sin Šahin age, trgovao je po Austriji.” Postoje naravno još brojni ovakvi primjeri.
Što se tiče evropskog identiteta i pogleda na njega među Bošnjacima, on se razvijao tokom dugog vremenskog perioda. Od VII do početka XVIII stoljeća Evropa je označavana kao “kršćanski svijet” (Pax Christiana). Ovakvo etiketiranje evropskih država vidljivo je na primjeru mirovnih ugovora između Osmanskog carstva i Austrije. Naime, u osmanskoj verziji Karlovačkog mirovnog sporazuma iz 1699. godine austrijski car se tituliše kao “Leopold, ponos velikih kršćanskih naroda… rimski imperator”. Posljednji ugovor u kojem je zabilježeno da je jedna evropska država identifikovana kao “kršćanska država”, je Ugovor iz Utrehta iz 1714. godine. Pojava nacionalnih država dovela je do toga da termin “Evropa”, zamijeni termin “kršćanski svijet”, da bi u konačnici tokom XVIII stoljeća on postao opšteprihvaćen. Ipak, brojni evropski istraživači navode da se i tokom XVIII stoljeća u određenom broju osmanskih dokumenata i dalje koristio stari termin, ali i termin “Firangistan”, odnosno “zemlja Franaka”, koji je očito i dalje bio popularan.
Tokom XIX stoljeća među narodima koji su živjeli unutar osmanske države javljaju se novi pogledi na Evropu u smislu “korporativnog entiteta naroda i država koji posjeduju svoje vlastite atribute, koje u određenim aspektima vrijedi slijediti”. Takvo je gledište dobrim dijelom bilo vidljivo i na prostoru Bosanskog ejaleta. Tokom druge polovine XIX stoljeća na prostoru Bosanskog ejaleta/vilajeta preovladava termin “Evropa”. Tako se na primjer u Gazi Husrev begovoj biblioteci čuva jedna geografska karta iz 1900. godine, koja je naslovljena sa “Avrupa – i Osmani”, odnosno “Osmanska Evropa”, a odnosi se na Balkan. Ipak, sa slabljenjem osmanske države i gubitka svih evropskih posjeda početkom XX stoljeća, ovaj termin se kod Osmanlija gotovo u potpunosti izgubio. Ipak, okupacijom BiH od strane Austrougarske, kao jedne moderne evropske države, među stanovništvom BiH, a time i Bošnjacima, dodatno se ustaljuje izraz “Evropa”. Samim time mijenja se i samorazumijevanje Bošnjaka. Od naroda koji se identifikovao sa osmansko – islamskom civilizacijom i Istokom dolazi do naglašavanja njegovog evropskog porijekla i pripadanja evropskoj kulturi Zapadne civilizacije. bosnae.info