Mađarski komesar za proširenje Evropske unije Oliver Varhelji zapravo bi trebalo da predstavlja politiku Brisela,

ali on na Zapadnom Balkanu sprovodi agendu mađarskog premijera Viktora Orbana.

Mađarski premijer Viktor Orban upravo je još jednom ponizio Evropsku uniju. U raspravi o šestom antiruskom paketu sankcija EU zaprijetio je vetom ako patrijarh Ruske pravoslavne crkve Kiril ne bude skinut sa spiska sankcija. U pokušaju da se paket brzo usvoji, Brisel je popustio pred Orbanovim zahtevima – uprkos tome što je Kiril dokazano ratni huškač i već se čuju glasovi koji traže da bude optužen za podršku ruskim ratnim zločinima u Ukrajini.

Orban na taj način već godinama blamira EU – on često izaziva bijes širom Evrope, kao što je trenutno slučaj s njegovim pro-Putinovskim stavom. Ali, jedno područje u kojem Orban djeluje gotovo nezapaženo jeste proširenje EU i politika prema susjedima. Mađarska je 2019. godine dobila taj resor, jedan od važnijih u Evropskoj komisiji. Njime upravlja Oliver Varhelji, 50-godišnji pravnik, diplomata i dugogodišnji Orbanov čovek od povjerenja koji se predstavlja svijetu kao odani komesar EU. On se, međutim, ponaša kao saučesnik Orbanovih ideja o proširenju i politici prema susjedima.

Orbanove strateške igre

Mađarski premijer jedan je od najodlučnijih zagovornika brzog pristupanja Evropskoj uniji zemalja Zapadnog Balkana. Njega povezuju prijateljski odnosi sa autokratama u regionu, a prije svega sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem. Njihov zajednički imenitelj je sljedeći: ne postoji interes za stvarne reforme pravne države i demokratije dostojne tog imena. Orbanova kalkulacija je da, kada bi samo formalno reformski orijentisane zemlje Zapadnog Balkana poput Srbije brzo postale članice EU, to bi ojačalo Orbanovu poziciju u EU i oslabilo njegove protivnike u Briselu.

Do sada Orbanova politika proširenja i njegovog komesara Varheljija nije bila tema za širu evropsku javnost, s obzirom na to da je realan scenario proširenja poslednjih godina sve dalji. Zato su Orbanove strateške igre u regionu Zapadnog Balkana nervirale, ali nisu bile i razlog za veliku zabrinutost.

Lobiranje za autoritarne lidere

To bi s ruskim agresivnim ratom u Ukrajini moglo da se promeni. Kremlj je dugo sprovodio destruktivnu i destabilizujuću politiku u nekim zemljama Zapadnog Balkana. Strah od eskalacije nasilja u regionu podstakao je evropsku, a prije svega nemačku diplomatiju, da svoju pažnju ponovno usmjere na zemlje Zapadnog Balkana. Njemačke ministarke Analena Berbok i Kristine Lambreht prethodnih sedmica već su posjetile region, a nemački kancelar Olaf Šolc stiže u posjetu ove nedjelje. Više pažnje, nova saradnja, podrška stvarnim reformskim politikama i njihovim predstavnicima, inicijative protiv nacionalizma i separatizma.. Ideja je spriječiti da se zemlje Zapadnog Balkana udalje od EU.

Time njemačka diplomatija ulazi u sukob s Orbanovom politikom na Zapadnom Balkanu i postupcima njegovog čovjeka od povjerenja Olivera Varheljija. Kritike na račun nedostatka reformi u regionu se od komesara EU za proširenje ne mogu čuti. Naprotiv, Varhelji hvali autoritarne lidere poput Aleksandra Vučića u Srbiji ili njegovog crnogorskog kolege Mila Đukanovića, zbog njihove navodno uspješne politike integracije u EU. Ponekad se komesar za proširenje ponaša kao lobista zapadnobalkanskih moćnika.

Kritika se sistematski ublažava

Jedan službenik EU blizak Varheljiju koji želi da ostane anoniman, kaže za DW da su komesar i njegov kabinet posljednjih godina sistematski ublažavali kritike, prije svega one na račun Srbije. Riječ je o takozvanim izvještajima o napretku kandidata za pristupanje EU, koji se redovno pripremaju u Briselu. „Kritičke izjave, recimo o slobodi medija u Srbiji, uklonjene su iz naših izvještaja, a loše ocjene promijenjene su u bolje“, tvrdi taj zvaničnik EU.

Generalno, kaže, fokus se pomjerio s političkih kriterijuma, kao što je vladavina prava, na pitanja poput investicione politike. Umjesto da ispita koje su reforme zapravo sprovedene, Varheljijev kabinet više puta je nabrajao šta su kandidati za pristupanje postigli formalno i zakonodavno. „Zato se sa sigurnošću može reći da je komesar za proširenje produžena ruka Orbana u Evropskoj komisiji“, ocjenjuje zvaničnik Evropske unije.

Tu dijagnozu potvrđuje i jedan politički savjetnik koji već duže vrijeme radi kao stručnjak za Zapadni Balkan u EU u Briselu i koji takođe ne želi da bude imenovan. „Varhelji nije krtica“, kaže on za DW. „On se ne krije, već Orbanovu politiku vodi otvoreno i direktno u Evropskoj komisiji.“

Viola fon Kramon, poslanica Zelenih u Europskom parlamentu, iznosi sličnu kritiku prema komesaru za proširenje: „Varhelji otvoreno pristupa onim akterima na Zapadnom Balkanu koji očigledno nisu demokrate, ali koji su Orbanu potrebni za njegovu politiku“, kaže Fon Kramon za DW.

Početkom godine, ona je bila jedna od inicijatorki protestnog pisma 30 poslanika Evropskog parlamenta upućenog predsjednici Evropske komisije Ursuli fon der Lajen. Oni su u pismu pozvali na unutrašnju istragu EU o Varheljijevim aktivnostima. Razlog za to bio je kontroverzni solo kontakt komesara za proširenje s političkim liderom bosanskih Srba Miloradom Dodikom, koji je i član tročlanog Predsjedništva BiH. Dodik već godinama dovodi u pitanje postojanje države Bosne i Hercegovine i stalno prijeti otcjepljenjem Republike Srpske. Varhelji se očigledno krajem prošle godine dogovorio sa Dodikom o vremenu u kojem će separatističke inicijative bosanskih Srba biti donošene.

Ne protiv interesa Mađarske

Ali, protesti poslanika Evropskog parlamenta su utihnuli, Ursula fon der Lajen nije odgovorila na pismo. „Ona ne bi postala predsjednica Komisije bez Orbanove podrške“, kaže Viola fon Kramon. „Vjerovatno je to razlog zašto je strategija za rješavanje problema – da se okreće pogled u stranu. U svakom slučaju, mislim da resor proširenja EU nikada nije ni trebalo da bude dodeljen Orbanu“, kaže poslanica Zelenih.

Mađarski premijer, međutim, ne ostavlja nikakvu sumnju da želi da i u budućnosti igra ključnu ulogu u oblikovanju politike proširenja EU. Ili, ako je potrebno, da je blokira. „Berlin i Brisel ne mogu da vode balkansku politiku protiv Mađara, ali ni bez njih“, rekao je Orban sredinom februara. „Ne prihvatamo nikakve odluke Brisela koje su suprotne interesima Mađarske“, poručio je Orban.  (DW)