zuzetne informativnosti i dubine koja nastoji rasvijetliti dva važna fenomena: odnose islamskog i zapadnog društva u jednom veoma dugom historijskom razdoblju i različite dimenzije slojevite historije tih odnosa. Kalinova studija ni po čemu ne podsjeća na onu vrstu tekstova pisanih s namjerom da čitaoca u nešto uvjere. Ovdje je riječ o knjizi u kojoj autor, inače vrstan mislilac i filozof, nastoji razumjeti susrete islamskog i zapadnog društva, bilo u formi sukoba ili plodonosne saradnje, te ih smjestiti u jedan racionalan okvir. Autor znalački potcrtava kako historija nikada nije nešto što pripada samo prošlosti, već podjednako i našoj sadašnjosti. Samo ono razumijevanje historije koje ne izlazi izvan racionalnih okvira, smatra Kalin, može nam pomoći da gradimo temelje za zdraviju budućnost. Stoga je njegova knjiga ne samo uvod u historiju odnosa islama i Zapada već i svojevrstan uvod u filozofiju historije odnosa dvaju velikih kulturno-civilizacijskih krugova.

 

Politički, kulturološki i ideološki odnosi između islama i Zapada predstavljaju jednu od nezaobilaznih tema savremenog svijeta. Kroz optiku tih odnosa moguće je posmatrati mnoge fenomene nedavne prošlosti, od 11. septembra i krize s karikaturama u Danskoj, preko holivudskih filmova i rasprava o pluralizmu, ljudskim pravima i posebno pravima žena, pa sve do islamofobije i antivesternizma u islamskim zemljama. Neke analize, kako piše Kalin, u ovaj okvir smještaju i avanturu učlanjenja Turske u Evropsku uniju. Iako je nemoguće u jednoj rečenici objasniti kompleksnost međuodnosa islamskog i zapadnog svijeta, moguće je prepoznati probleme izrasle iz tog susreta / sukoba, ali i faktore koji određuju osnovne boje i međutonove, te konstante u zapadnoj percepciji islama i obratno.Kako objašnjava Kalin, ne može se zanemariti kontinuitet između optužbi koje je Sveti Džon iz Damaska u VIII stoljeću iznio protiv islama i Poslanika, tvrdnji pape Benedikta XVI kako je islam iracionalna vjera koja gaji nasilje i izjave američkog evangeliste Jerryja Farvela da je Poslanik terorist. Takve optužbe produbljuju teren sukoba i tenzija. S druge strane, kada pogledamo percepcije islamskog svijeta o Zapadu, pred nama se javlja niz različitih problema.

 

“Za muslimanski svijet, ‘Zapad’ je, zapravo, jedna činjenica koja postoji posljednjih dvije stotine godina. Za jednog intelektualca ili umjetnika koji je u XI ili XVI stoljeću živio u islamskom geografskom prostoru nešto što se zove Zapad nije ni postojalo. Postojali su Franci, Germani, Španci, Italijani, Venecijanci, Đenovljani, jevreji i kršćani i znalo se za njih. Ali, riječ Zapad, u svome savremenom značenju, tada još nije bila poznata. Islamski svijet je u svojstvu srednjeg ummeta sebe vidio u sredini svjetskog geografskog prostora i bio je podjednako udaljen i od Istoka i od Zapada. Zapad za njega nije bio sagovornik kojem je stalno trebalo podnositi račune, protiv kojeg je trebalo reagirati i protiv kojeg se trebalo boriti”, piše Kalin, ističući da islamska društva sebe nikada nisu definirala kao Istok, niti da su oni istočnjaci. Istok je, objašnjava Kalin, fiktivan pojam izmišljen tek nakon što je Evropa – taj geografski krak azijskog kontinenta – sebe definirala kao Zapad. Kako je naša percepcija prostora poprimala evropocentričnu boju, tako su i geografski termini poprimali potpuno ograničavajući karakter. Zašto geografski prostor koji se nalazi u srcu ljudske historije, pita Kalin, prostor na kojem su ponikle najstarije civilizacije, nazivamo Bliskim istokom? Po kojoj se geografskoj klasifikaciji Japan prihvata kao Daleki istok? Zašto za Ameriku, ako živimo u Iranu, Indiji ili Jemenu, ne kažemo daleki Zapad ili Daleki istok?

 

“Da dilema Istok – Zapad predstavlja modernu percepciju, također, potvrđuju i Kur’an i historija. Kada je muslimanima u Meki prvi put stigla naredba za obavljanje namaza, naređeno im je da se okrenu prema Mesdžidu’l-aksi. Ovako je potrajalo do 622. godine, sve dok hazreti Muhammed nije obavio Hidžru u Medinu. Nešto kasnije naređeno je da se okrenu prema drevnoj kibli u Mekki, prema Ka’bi. Kad su medinski jevreji upitali za razlog ove promjene, odgovorio im je 115. ajetom sure Bekare: ‘A Allahov je i istok i zapad; kuda god se okrenete, pa – tamo je Allahova strana. Allah je, zaista, neizmjerno dobar i On sve zna.’ Tako je Kur’an istakao relativno i prolazno svojstvo termina istok i zapad i ustvrdio da je suštinski smisao okrenuti se prema istini koja nadilazi i istok i zapad”, piše Kalin, ističući da zbog ovog kur’anskog opisa muslimani nikada Kabu nisu definirali kao istok, baš kao što to nije bio ni Jerusalem.

 

Ipak, današnji odnos prema geografskim pojmovima koji bi nam trebali služiti tek lakšoj orijentaciji duboko je evropocentričan. To za sobom povlači niz problema. Definirati današnjim pojmom istočnjački djela islamske klasične filozofije i književnosti, smatra Kalin, svakako bi bila greška. “Koliko god je besmisleno da se Ibn Sina nazove istočnjačkim filozofom zato što je živio u oblasti danas zvanoj Bliski istok, toliko je besmisleno i Ibn Rušda, koji je živio u Andaluziji, zvati zapadnim filozofom. Značajan dio historije Osmanlija protekao je u južnoj Evropi. Pored toga, jevreji i kršćani, u oblastima kao što su Sirija, Irak, Jerusalem, Egipat, stoljećima su živjeli zajedno s muslimanima. Kao i svaka kategorična podjela, također i opozicionizam prema Istoku i Zapadu sužava naše historijske vidike”, piše Kalin. On ističe da su urađeni veliki napori u cilju prevazilaženje te krute dihotomije, u čemu su posebno ažurni bili muslimanski mislioci koji su odbijali da se klasificiraju kao istočnjaci. Među njima su, kako piše Kalin, Džemaludin Afgani, Muhammed Abduhu, Mehmed Akif Ersoj, Said Halim-paša, Muhammed Ikbal, Bediuzzeman Said Nursi i Alija Izetbegović.

 

“U djelu Islam između istoka i zapada Alija Izetbegović ovu temu sistematski obrađuje i brani tezu da se islam ne može svesti pod kategoriju ni Istoka ni Zapada”, piše Kalin.Odnosi islama i Zapada, tvrdi Kalin, ne mogu se svesti samo na ratove i sukobe. U dugoj historiji odnosa islama i Zapada nerijetko su realpolitičke istine igrale odlučujuću ulogu. “Naprimjer, u IX stoljeću muslimanski zapovjednici, osvajači Sicilije i Palerma, na poziv napolitanskih vladara priključili su se borbi protiv Longobarda i Bizanta. Na isti način i muslimanski emiri i valije, tokom borbe za vlast u Andaluziji, nisu oklijevali da zatraže pomoć od Karla Velikog i drugih kršćanskih vladara”, piše Kalin, ističući da su slični odnosi uspostavljani i između Seldžuka i Osmanlija, s jedne, i evropskih država, s druge strane. Srećom, dogovor i savez nisu se javljali samo kao realpolitička nužda, o čemu svjedoči umjetnost, arhitektura, književnost, pravo…Kako podsjeća Kalin, postoje mislioci koji islam i Zapad vide kao komšije, pa čak i kao bratske civilizacije, kao što su Goethe, koji je svoj čuveni Zapadno-istočni divan posvetio Hafizu Širaziju, ili engleski historičar Carlyel, koji je hazreti Muhammeda smatrao jednim od glavnih junaka historije. Kalin podsjeća da su se muslimani i jevreji borili rame uz rame u odbrani Jerusalema od krstaša, kao što su se nakon 1968. godine rame uz rame borili muslimani i kršćani, ovaj put protiv jevreja, tj. protiv ekspanzionističke politike Izraela. (Nastavlja se) Ja, onaj drugi i drukčiji svijet: uvod u historiju odnosa islama i Zapada, Ibrahim Kalin, “Dobra knjiga”, Sarajevo, 2019. godine, 652 stranice                                     stav.ba