Ohrabruju najave Bajdenove administracije da će obnoviti američko savezništvo sa Evropom

i dati podršku zapadnom Balkanu na putu integracije u NATO i Evropsku uniju.Ko vlada istočnom Evropom, vladaće  Heartland-om, ko vlada Heartland-om vladaće svjetskim ostrvom, a ko vlada svjetskim ostrvom, vladaće svijetom! Ova teza je postala poznata kao Heartland teorija koju je postavio Sir Halford John Mackinder (15. februar 1861. – 6. Mart 1947.), poznati engleski geograf, akademik i političar. Heartland, ili srce zemlje, je ogromna površina centralnog dijela Azije smještena između Karpata na zapadu, Hindukush lanca planina na jugu i Altai planina na istoku. Na sjeveru je okružena Baltičkim morem. Mackinder se smatra jednim od osnivača geopolitike i geostrategije koji je 1904. napisao rad pod nazivom “Geografski stožer povijesti” u kojem je iznio navedenu teoriju te po njoj postao poznat.

Mackinder je podijelio svijet na tri velike geografske regije: svjetsko ostrvo, priobalni  otoci i udaljeni otoci. Najveću kopnenu masu na svijetu koju čine Evropa, Azija i Afrika nazvao je svjetskim ostrvom. Na tom području u kojem se nalazi većina ukupnih resursa, živi oko 87% svjetske populacije. Priobalni otoci su Japan i Britanska ostrva, dok su periferni otoci, prema njegovoj teoriji, Sjeverna i Južna Amerika i Australija. Mackinder je posebnu važnost davao istočnoj Evropi koja graniči sa Heartlandom, pa je prema njegovom mišljelju istočna Evropa u najboljoj poziciji da iskoristi resurse Heartlanda. On je smatrao da se zemlje koje pripadaju priobalnim i perifernim otocima, nalaze u slabijem položaju za preuzimanje kontrole nad središtem zemlje. Teško je izvesti uspješnu invaziju na Heartland, jer je zaštićen planinskim lancima sa juga i morem sa sjevera. Heartland je nazvao još i „Pivot zonom“. Prema njemu Rusija je stožerna država svijeta upravo zbog svog geografskog položaja jer kontroliše Pivot zonu ili Heartland.

Mackinderova teorija je kombinacija nekoliko faktora koji svojom dinamikom utiču na geopolitička kretanja, a to su geografski položaj, politička moć i strategija ratovanja. Ako se svemu tome dodaju sile demografije i ekonomije, vidljivo je zašto je važna kontrola Heartlanda. Zbog toga je pretpostavio da kontrola nad istočnom Evropom osigurava kontrolu nad Heartlandom, kontrola nad Heartlandom osigurava kontrolu nad svjetskim ostrvom, a kontrola svjetskog ostrva stvara predpostavke za kontrolu svijeta. Iako je terorija pretrpjela mnoge kritike pa i odbacivanja, ipak i danas postoje stratezi koji je preispituju i tvrde da se velike geopolitičke igre vode po njenoj matrici.

Nasuprot Heartland teoriji nastala je Rimland teorija koju je postavio Nicholas Spykman 1942. godine. Spykman je bio profesor međunarodnih odnosa na Univerzitetu Yale, a svoju teoriju je objavio u knjizi “Američka strategija u svjetskoj politici” za vrijeme Drugog svjetskog rata. Teorija Rimlanda smatra da glavna moć pripada zemljama koje se nalaze oko ruba Evrope i Azije, čime se kontroliše Heartland. Spykman je bio kritičar Heartland teorije. Za vrijeme Drugog svjetskog rata vojni stratezi su primjenjivali njegovu teoriju jer je vladalo mišljenje da bi se kombinovanom morskom i kopnenom silom u području Rimlanda mogla zadržati kontrola nad tadašnjim Sovjetskim savezom.

Na pojasu koji obuhvata Rimland, a koji se proteže od krajnjeg istoka Azije, preko jugoistočne Azije, Indije, Bliskog Istoka, zatim južne i zapadne Evrope, prolazi većina svjetskog traznita roba između mora i kopna. Profesor Spykman je smatrao da kontrola priobalnih zemalja i mora, daje prednost u odnosu na kontrolu samog kopna. S druge strane argument kritičara je bio da Spykman nije uzeo u obzir kontrolu vazduha i ratovanje nuklearnim oružjem, što pravi prevagu u moći.

I za teoriju Heartlanda kao i za teoriju Rimlanda moguće je navesti nedostatke, ali zasigurno se i danas izučavaju i uzimaju kao osnova za donošenje novih geopolitičkih strategija. Ne može se negirati istina da je većina ratova 20. stoljeća vođena na pojasu Rimland-a. U širem pojasu zapadno od Karpata, počeo je Prvi svjetski rat 1914. godine, a onda i posljednji rat na evropskom tlu u bivšoj Jugoslaviji. I danas se na području Balkana vode političke igre za uticaj između NATO-a i Rusije, koja otvoreno radi na zaustavljanju integracije preostalih balkanskih zemalja u Sjeveroatlanski savez. Ispod tog nadmetanja, jasno su uočljive konture obje teorije. Ohrabruju najave Bajdenove administracije da će obnoviti američko savezništvo sa Evropom i dati podršku zapadnom Balkanu na putu integracije u NATO i Evropsku uniju. Okončanje tog procesa trajno bi zaustavio tenzije koje su podjednako prijetnja i lokalnom i svjetskom miru.


Piše: Adnan Kapo

(IGES)