PROGON BOŠNJACKE SVJETOVNE I DUHOVNE INTELIGENCIJE:  Iako je ovaj feljton posvecen “Mladim muslimanima”, valja napomenuti da su tih godina komunisticki zatvorenici bili: Alija Nametak, osuden prvo na 15 godina, a onda mu je kazna smanjena na 12 godina; zatim Edhem Mulabdic, kao covjek od 80 godina uhapšen je vec 4. maja 1945. i osuden na pet godina zatvora; Enver Colakovic; Asim Dugalic; Ahmed Muradbegovic; Rešad Kadic i dr.Komunisti su se obracunali i s bošnjackom duhovnom inteligencijom, ulemom koja nije pristajala na ukidanje duhovnih vrijednosti islama u novom društvu, kao ni na ukidanje medresa, mekteba, skidanje zara itd. U septembru 1947. godine Krivicno vijece Okružnog suda u Sarajevu osudilo je Kasima ef. Dobracu na 15 godina zatvora, Derviša Korkuta na osam godina zatvora, dr. Kasima Turkovica na cetiri godine, dr. Jusufa Tanovica na dvije godine, Mahmuta Traljica na 10 godina, Abdulaha Derviševica na šest godina, Mustafu Hebibovica na sedam mjeseci, Ibrahima Karalica na 10 godina, Hasana Avdica na tri godine i šest mjeseci, Hasana Ljevakovica na dvije godine, Muharema Abdihodžica na dvije godine i 10 mjeseci, te Osmana Hasanovica na tri godine i šest mjeseci.Osim zatvorskih kazni, oduzimana su im i gradanska prava, a prvoj peterici je konfiskovana i cjelokupna imovina. A optuženi su i osudeni Dobraca i Traljic zbog pisanja clanaka o stanju muslimana u Jugoslaviji, te navodnom formiranju organizacije koja djeluje protiv FNRJ (Federativne Narodne Republike Jugoslavije), ali u slucaju Dobrace i zbog navodnog odvracanja mladih tokom Drugog svjetskog rata od prikljucivanja NOB-u, te saradnje s fašistima, a za šta su dokazi bili na nivou “rekla – kazala”. Ostali su osudeni uglavnom kao clanovi te fantomske organizacije i kao ucesnici u navodnim pripremama za emigriranje pojedinih clanova te organizacije. Oslobodenje je revnosno pratilo ovo sudenje i 25. septembra 1947. godine donijelo vijest o presudi s naslovom: “Izrecena je presuda grupi izdajnika na celu s Kasimom Dobracom.”

 

OD 1945. DO 1949. PROCESUIRANO JE 1.200 “MLADIH MUSLIMANA”   Koliko je procesa vodeno i koliko je tacno pripadnika “Mladih muslimana” prošlo kroz montirane sudske procese od 1945. do 1949/1950. godine, danas niko sa sigurnošcu ne može reci. Neki procesi bili su javni, neki tajni, o nekima ne postoje više nikakva dokumentacija. Procesi su vodeni u Sarajevu, Mostaru, Zenici, Tuzli, Banjoj Luci, Cazinu, Kljucu i još nekim mjestima u BiH. Procjene koje imaju u Udruženju “Mladi muslimani”, temeljene na svjedocenjima, policijskim, zatvorskim i pravosudnim arhivama, govore o nekih 1.200 osoba koje su prošle kroz te procese u nekom svojstvu, kao optuženi, ispitivani, svjedoci itd. Po nekima, broj onih koji su bili na neki nacin dio ovih sudskih procesa krece se do 5.000.Udruženje posjeduje i spisak od 501 imena osoba koje su bile uhapšene i procesuirane 1949. godine. Da li je to i konacni broj procesuiranih te godine, teško je reci. Medu procesuiranim bilo je onih koji nisu bili organizaciono povezani sa, da je tako nazovemo, centralom “Mladih muslimana”, vec su se samoinicijativno tako nazivali. Bilo je medu procesuiranim onih koji nisu ni pripadali “Mladim muslimanima”, ali su imali istupe koji se nisu svidali komunistima i oni su ih okarakterizirali kao mladomuslimane i tako im i sudili. No, jedna je stvar neupitna, a to je da se komunisticki režim najbrutalnije obracunavao s “Mladim muslimanima”, iako, osim borbe za slobodu izražavanja i govora, nije im se mogla naci druga mrlja, poput fašisticke, a na cemu su komunisti zapravo insistirali i po principu “kadija te tuži, kadija ti sudi” odredivali, nakon potpuno apsurdnih procesa i argumenata, dugogodišnje zatvorske kazne s oduzimanjem gradanskih prava, konfiskacijom imovine i sl.Vec sredinom aprila, samo nekoliko dana od ulaska u Sarajevo, nova komunisticka vlast hapsi Mustafu Busuladžica, jednog od najvecih bošnjackih intelektualaca tog vremena, iako je na dan hapšenja imao tek 31. godinu. Sudenje na kome je optuženi morao dokazivati da je nevin, a ne tužilaštvo da je kriv, odvijalo se pred Vojnim sudom dva dana, 22. i 23. maja 1945. godine, a izrecena je presuda kojom je Mustafa Busuladžic osuden “na kaznu smrti strijeljanjem, trajan gubitak casnih prava i konfiskaciju njegove imovine u korist narodnooslobodilackog fronta”. Presuda je gotovo identicna optužnici. Svi dokazi temelje se na paušalnim ocjenama tipa “jasno je”, “zna se”, bez jasnih dokaza. Na osnovu izjava svjedoka zna se da je ubijen u naselju Velešici u Sarajevu, ali se do današnjeg dana ne zna gdje je ukopan.

 

PROCESI IZ 1946. I 1947. GODINE:   O procesu iz 1946. godine vec smo pisali. Tada su, nakon otpora komunistickoj uzurpaciji “Preporoda”, uhapšeni i osudeni Alija Izetbegovic i Nedžib Šacirbegovic, koji su tada bili vojnici, te Ešref Campara, Murtez Derviševic, Fahro Uzunovic, Šefkija Ploco i Esad Puškic. Sudio im je Vojni sud. U dopisu koji upucuje MUP FNRJ, Odjeljenje uprave Državne bezbjednosti za grad Sarajevo, 27. aprila 1946. godine javnom tužiocu VI armije, a uz predaju za dalji postupak Ešrefa Campare, stoje razlozi zbog kojih bi trebao Campara biti procesuiran. Razlozi su banalni, a u suštini se svode na afirmiranje islamskog svjetonazora i neprihvatanje društva bez Boga, što je nudio komunizam. Campara ce biti ponovo uhapšen 7. septembra 1950. godine.Procesi protiv “Mladih muslimana” nastavljeni su i 1947. godine. Tada je bilo više grupa koje su osudene. U Sarajevu se sudilo grupi koju je predvodio Vahid Kozaric, a u kojoj su još bili: Cazim Viteškic, Midhat Džulbegovic, Mehmed Hadžiavdic, Ismet Kasumagic i Izet Ridanovic. I oni su optuženi i osudeni zbog pripadnosti organizaciji “Mladi muslimani”, koju su komunisti okarakterizirali kao teroristicku organizaciju koja radi na razbijanju FNRJ i na odvracanju omladine od komunizma, a u korist islama.U Tuzli je 22. augusta 1947. godine izrecena presuda devetoclanoj grupi. Presude su bile od jedne do 18 godina zatvora. U Kljucu u julu 1947. godine voden je postupak u kome je presudena višeclana grupa. Neki su osudeni na smrt: Hasan Jakupovic iz Kozarca, Sejdo Mrštic i dr. Meho Becirevic iz Gradiške. Ova grupa vjerovatno nije pripadala mladomuslimanskom krugu, ali je optužena i osudena po tom osnovu.

 

“KONACNI” OBRACUN: U velikom broju sudskih procesa vodenih širom BiH uglavnom u drugoj polovini 1949. godine uhapšeno je i procesuirano najmanje 501 lice, koliko imena i osnovnih karakteristika posjeduje popis imena koji posjeduje Udruženje “Mladi muslimani”. Odluku o ovom velikom procesu donio je najviši vrh komunisticke partije, a UDBA ga je kao tajna policija realizirala. U Centralnom komitetu KP i UDBA-i raspravljalo se o dva koncepta procesa. Jedan koncept bio je da se pohapse svi za koje se zna da su mladomuslimani, da se glavni kazne s po nekoliko godina zatvora, a ostali dobro premlate i pošalju na društveno-koristan rad, te da sve prode u tišini. Drugi koncept bio je da se svi pohvataju, da bude smrtnih kazni i dugogodišnjih robija i da se obavezno objavi. Drugi koncept uzet je kao opcija po kojoj ce se nastupiti. Adil-beg Zulfikarpašic u clanku povodom 15. godišnjice Sarajevskog procesa piše:“Proces ‘Mladim muslimanima’ u Sarajevu 1949. godine je jedini u komunistickoj Jugoslaviji gdje nisu sudeni predratni i ratni neprijatelji komunista, gdje nije bilo pocinjenih djela ubistva, špijunaže, sabotaže, a gdje je pored svega izreceno tako mnogo smrtnih presuda i toliko godina robije. Osim toga, sve smrtne presude su izvršene, što je bilo rijetkost i za sudenja ustaškim i cetnickim koljacima… Uništenjem ‘Mladih muslimana’ komunisti su stvarno uzeli Muslimanima BiH onu snagu koja je bila sposobna da konsolidira njihove redove, razbudi omladinu i stvori ozbiljnu politicku opoziciju komunistickom režimu.”

 

CETIRI KAZNE “SMRT STRIJELJANJEM”  Najznacajniji proces iz 1949. godine bio je onaj voden protiv Hasana Bibera i ostalih, a to su: Halid Kajtaz, Omer Stupac, Nusret Fazlibegovic, Ismet Serdarevic, Tarik Muftic, Teufik Velagic, Hilmija Muftic, Esad Kojic, Mahmud Jarebica, Kemal Kurbegovic, Ramo Habota, Ejub Hadžic, Sulejman Musakadic. Optužbe su postale standardne, a to je pripadnost organizaciji “Mladi muslimani”, priprema navodnog rušenja ustavnog poretka, agitiranje na mlade da se drže užeta islama, a ne komunizma. Prva cetverica iz optužnice osudena su na smrt strijeljanjem, a ostali na zatvorske kazne od tri do 20 godina. Munir Gavrankapetanovic opisuje situaciju u celiji nakon povratka Nusreta Fazlibegovica nakon izricanja presude:“Hajde pogadajte koliko sam dobio? Osmijeh s njegovog lica nije silazio. Neko rece jednu godinu, neko pet, neko tri, neko 10, a ja sam rekao 20 godina. – Niko nije pogodio! Smrtna kazna strijeljanjem! Svi smo zanijemili… Bože, kad se sjetim kakvu je duhovnu snagu imao taj divni mladic! On nije pokazivao ni trun klonuca ili straha.”Ovaj je proces komunistima bio jako važan, stoga je bio javan i donio je presude upravo prema odluci koja je donesena ranije na relaciji Komitet KP i UDBA. Kada su smrtne kazne izvršene, teško je reci. Tih godina komunisticki režim je politicke zatvorenike ubijao u celijama. U Sarajevu su ubijeni u zatvorima odvoženi na Vrace i tu ukopavani. Taj posao su obavljali osudenici u pratnji pripadnika UDBA-e. Zabilježeno je svjedocenje jednog zatvorenika iz Zenice koji je rekao da su krajem oktobra ili pocetkom novembra 1949. godine iz zatvora iznesena cetverica mrtvih zatvorenika i da su u pratnji pripadnika tajne policije odvezeni na Vrace i ukopani. Iz medusobnih razgovora ljudi u pratnji zatvorenik je zakljucio da se radi o cetverici pripadnika “Mladih muslimana”.

 

U jednom od procesa 1949. godine optužen i osuden bio je i Omer Behmen. Tada je osuden na 20 godina zatvora. Kasnije, u Sarajevskom procesu 1983. godine, osuden je na 15 godina zatvora; ukupno 35, što je najviše dobijenih godina zatvora za jednog politickog zatvorenika bivše Jugoslavije, a da pritom Omer Behmen nikad “mrava nije zgazio”. Samo je bio odlucan i cvrst u svojoj borbi za slobodu i nije bio spreman pokleknuti ni na koji nacin pred komunistima. Pored nekoliko procesa kojima su epitet važnih dali i komunisti kako bi javnosti prikazali te “opasne teroriste” i u kojima su izrecene drakonske zatvorske kazne, naporedo su izricane tzv. administrativne kazne, kojima su ljudi osudivani na zatvor do dvije godine i upucivani na “društveno koristan rad”. Ove kazne izricale su komisije pri narodnim odborima sastavljene od tri clana. Smatra se da je 1949. godine samo iz Sarajeva na prisilan rad ovim putem upuceno više od 500 mladica i djevojaka.Hapšenja, procesuiranja i osudivanja 1949. godine nisu bile lišene ni mladomuslimanke. Hapšene su na isti nacin kao i muškarci, u istrazi su pretrpjele odredeni vid torture i u nezakonitom sudenju dobile su kazne od sedam do 27 mjeseci. Kazne su izdržavale u Belediji (zgrada pored Vijecnice prema Caršiji, op. A. Dž.) u Sarajevu, potom u Travniku, Novoj Topoli kod Banje Luke te Kopanicama. Izmedu ostalih, tada su osudene: Aziza Alajbegovic-Kasumagic, Ismeta Dalagija-Dobraca, Aziza Furda-Hadžagic, Atifa Hrnjic, Enisa Karabeg-Sadak, Muniba Korkut-Spaho, Zehra Kucuk-Mušija, Hatidža Muftic-Nuspahic, Hatidža Muharemagic-Osmanic, Fehameta Mutevelic-Drace, Mubera Pašic-Kirlic, Sadika Pehlivanovic-Loncarevic, Azijada Serdarevic-Kasumagic, Safija Solak-Šiljak, Rabija Šahovic-Resulovic, Suada Šahovic-Avdagic, Nidžar Tanovic-Prohic.     stav.ba